Domkapitular Alfons Strodt, Osnabrück
| Dat kannst mi glöven 2008 – Montag, den 8.12.08 —
“Wi bünt de Moorsoldaoten…” |
Düsse Wecke woll ik jau wall nöögen, mit mi in ‘t Moor to kamen, in ‘t Moor, in ‘t Emsland. Is ja nich mehr vull van bleewen, de meiste Törf is wech. Un wo du fröiher kienen Fout hensetten konns, dor könnt vandage de Treckers un Maidöskers mäcklick föhren. Vöör 50, 60 Jaohr sööchs du nix as man bloß Heide un Berken, man vandage wasst dor Roggen und Erpel un Mais. Wat hebbt de Lüe ok wullackt un knooit, bis se so wiet wöörn, det se hier leewen konnden! Un bi det Kultivieren, dor wörn van 1933 bis 45 ok heller vull Gefangene bi, in de 15 Emslandlager: de Moorsoldaoten.
Kenn I de ehr Leid? 33 all is det in Börgermoor schreewen worn, un et is, kanns seggen, sowat as de Nationalhymne van de Gefangenen inne Emslandlager:
„Wir sind die Moorsoldaten und ziehen mit dem Spaten ins Moor!” ‑
Wi bünt de Moorsaldoten un trecket mit den Törfspannt in ‘t Moor! Un so hebbt se dann sungen. De ersten twei Strophen:
- Worhen du uk henkieken magst, / nicks as Hei«, Moor üm di to. Kienein Vaogel singt sien Lied, / Eiken staoht dor kaohl un scheif. Wi bünt de Moorsaldaoten un trecket mit den Törfspaant in ‘t Moor!
- Hier in disse güste Heide / hebbt se ‘n Laoger för us baut,
dor Bitt wi wiet van jede Fraide / achter dicken Stickeldraoht..
Wi bünt de Moorsaldaoten un trecket mit den Törfspaant in ‘t Moor.
Carl von Ossietsky heff det Leid mitsungen und Julius Leber ok und Hundertduusende van Sträflinge, Kriegsgefangene, Politische und Widerstandskämpfer. Nu reck es: 30.000 Gefangene bünt ut det Moor nich mehr ruutkaomen in düsse 12 Nazi-Jaohre, bünt hier storwen of ümbrach woorn.
Vull Lü könnt et nich mehr hören, wenn door immer noch und immer weer van düsse Tied praot wett. Man wi drööwwet dor nich van schwiegen. Un düsse 30.000 Daon un Hunderdusende, de’t owerlewet hebbt, de verdeint det, det wi se nich vergäten dout.
Kaomt düsse Wecke mit in’t Moor. Ik wiese ju det Lager Esterwegen, baowen in’t Emsland. Kaomt nu mit, düsse Dage. Nooit is det in’t Moor so bedröiwed as winterdags. Alles pickschwatt und messnatt. Wennt doch man de Sünne wat haöger köömpt! Wennt doch man eers weer wat lechter wöörd! Det Moor un de Moorsoldaoten wieset us den Wech in den Advent rin un den Wech derdöör! Dann man Tschüß bis morgen!
Dat kannst mi glöven 2008- Dienstag, den 9.12.08 —
Kloster Esterwegen — Det Schlopp
In Esterwegen wöör eine van de allerersten KZs in Dütschland. Hundertdusende hebbt hier as ‘Zwangsarbeiter ut det Moor en Land makt, wo noch wat anners wasst as Boukweiten. Wat en Knoien. Wat en Hundelewen — jao, dor segg ik wat: Einen Gefangenen möss immer as en Hund, Reip ümmen Hals, up 4 Beine döör det Huus kruupen und blecken! Det hebbt se mit em makt. Hei süms heff det maolt. Ach, ehr Lewen wör nix weert. De derde Strophe van den Moorsoldaoten:
- S’morgens trecket de Kolonnen / in dat Moor ton Knojen stuur,
graowt dor in de heite Sünne, / un denkt still bloß an tohuus.
Wi bünt de Moorsaldaoten un trecket mit den Törfspaant in ‘t Moor.
Düsse Moorsoldaoten, de dröff man nich vergetten! Dor wörn van Glück Lü, de hebbt in Papenburg ein DIZ upbaut, dat „Dokumentations und Informations-Zentrum Emslandlager” Det kump nu wenner hier nao Esterwegen. Un den Landkreis helpt heller mit. De Kerke heff ok wat makt: Se heff daor’n Klaoster hensett. 4 Süsters, sei höört to’n heiligen Franz van Assisi, lewet in düt Klooster, nemmt de Lü up. Praot mit ehr. Helpt, to verstaohn. Well dor kump? Bünt wecker bie, de wüllt gerne praoten und fraogen, annere wüllt einfach dor sitten un schwiegen. Dor bünt ok Gefangene van fröiher bi. Wor einen mott noch heller wat verarbeiten, mott noch truuren. Un ne Masse Lü wüllt hier ok been.
Wenn du nu in’t Kloster wuss, moss du dör’m graotet Tor. Det Schlopp sütt ut as en Bogen ut ne gotische Kerke: Schmal un spitzk. Daormals vor 700 Jaohre bauden de so: haoch rut, nao’n Himmel in. Jao, düssen Bogen, det passt hier ok wall. Hier in düt Elend, hier wörn doch ok Lü, de konnen nich blaoß daalekieken in’t Moor, de keeken ok nao boowen un sochten usen Herrgott. Un wi dout det ok.
Man kann’t ok noch anners seihn. Düt Tor heff ne Siluette as’n Törfspaant, de ümdraiht is: De Spitze nich inne Grund, as to’t Törfstecken, nä, de Spitze nao boowen.
Hier in den Emslandlagers hebbt de Lü in Gefangenskup nich bloß in’t Moor graff, se hebbt ok sotoseggen den Himmel ümgraff mit ehre Fraogen un ehr Been: „Herrgott, wat sall düt hier? Is door bowen wal eine, of bün wi ale anschmeert? Help us ut de Naot!” S’nachens, wenn se nicht schlaopen konnen, wat hebbt se wall reert und beet, hebbt ehr Hätte ümgraff. Wat möss ehre Seele ale liehn nun knoien. Wat ne Nachgraverei! Un wi vandage, wi mött doch ok so fraogen. Sotoseggen den Spant inne Hanne nähem und den Himmel ümgraven und roupen: „0 Heiland, breck den Himmel loss!” Ne, det passt ampatt wall, det hier in Esterwegen ok’n Klaoster is.
Dat kannst mi glöven 2008- Mittwoch, 10.12.08 —
“Wor du schwiegen moss — Der Raum der Sprachlosigkeit”
Ok vandaoge nööge ik jau, weer mit mi in ‘t Moor in ‘t Emslandlager Esterwegen to kaomen, in det Kloster. Siet ein Jaohr is det door up de Plaotse. Büss du döör det haoge Tor gaohn, gaihst du owern Patt in’t Klooster rin, nu kiek es: anne Wand det Leid vanne Moorsoldaoten! Alle sess Strophen. De 4. lutt so
Mangs is det so: Wenn du nix mehr seggen machs, dann giffs du en Teiken. Mienewegen dor is eine storwen. Wat soss du seggen? Du büss der verlegen mit an. Un doch kanns du ein Teiken gewen: Mit de Frau, de nu allein ist, truuren und rehren, kanns se in’n Arm nehmen un se drücken, toulustern. Schwiegen un nicht wegloupen.Vöör düsse Wand staoht drei Blöcke ut Beton, door kannste ne Kerße ansticken. Noat Praoten is’t di hier ok nich, hier wett et di binaut tou. Gaihs du dann ower de düstere Rampe, dann staihs up maol in den „Raum der Sprachlosigkeit”. Det ist nich bloss nen Ruum, wor ‘t stille is — det is mehr. Wat in de Lagers passeert is, dor passt kein Woort mehr vöör. Watt kanns dor noch denken, wat noch seggen? In den Ruum, wat ist’t door ok düster, son wunliket Licht is dor. Dor haols van sums dien Beck.
Hier, wo kein Wort mehr passt, bünt ok Teiken. In den „Ruum, wor jedet Woort över is”, lich inne Midde ne runde Platte ut Holt up de Floor. Un dör de Platte loupt van bowen nao unnen un van rechts nao links twei paar Schienen. De bünt noch vöör de Loren, wo de Moorsoldaoten fröiher den Törf mit transporteerden. Det ist det Schienedraihkrüüß Un achter det Krüüß staiht ne Lore ut Eikenholt. Door stellt de Süsters dann vöör de Misse Braot un Wien up: Fiert Jesu Daod un sien Ostern. Denkt an siene Naot und sien Roupen: „Mien Gott, worum hess du mich in Stich laoten?!” Un weit’t: Hier, midden in’t deipste Moor, wo du kien Grund mehr unnere Föite hess: Hier is use Här ok. Un hei was hier un heff mitleen!
Un hier mött wi ok ween: Bie de Lü, de bis ton Hals in’t Moor sitt’t.
Komm doch es vörbie, sett di in düssen Ruum. Door moss du nix seggen, moss nicht been — un wenn du wat wetten wuss: De Süsters, de kannste immer fraogen.
Dat kannst mi glöven 2008- Donnerstag, 11.12.08 —
“Det besünnere Krüüß”
Düsse Dage wiese ik ju det Kloster Esterwegen up det Gelände van’t fröihere KZ. Door is ok noch ne Kapelle. Door nemm ik ju nu mit hen. Oh, wat is de ok gerott! Besünners det Krüß. Un det mott ik ju eben verteilen, wat det dormit up sück heff. Det Krüüß is ut en ganz aolen, graoten Eikenbaom schneen. Ein Arm van det Krüß is man en kott Ende: Det is Holt, wat inne leßten 60 Jaohr wassen ist. Den annern Arme is heller lang: En paar hundert Jaohre sitt dor in. Un inne Midde, dor is det Holt ganz dunker, blau. Wu kann’t? An düsse Steh is 1944 oder 45 ne Granate inschlaohn. De Baom heff blott, man hei heff’t owerstaohn, hei lewede wieder un wöss, de Wunde is verheilt, man de „Bläue” — so nöimt den Förster den Hoff van de Wunde — de wieset, wat door mit den Baom passert is. De Baom heff det nich vergetten.
Wi Mensken hebbt nich immer so vull Verstand as en Baom. Wi vergät’t gau.
Man Vergetten, det dröff wi nich.
Bi Erich Kästner hebb ik maol läsen, wat up Plattdüütsch so lutt:
Det Erinnern heff eine wunnerlicke Kraft
un et draiht den Mensken heilmaols üm:
Well dat vergettt, wat gaud was, de wedd schlecht.
Well dat vergett, wat leip was, de wedd dumm.”
Schlecht und dumm, ne, dett wüll wi nich weern!
Düt Krüüß, wat vöör’n Teiken! Et helpt us denken: An ale Gewolt, an ale Naot, de Mensken uutstaohn hebbt un ok noch vandage liehn mött. Overall inne Welt. De Moosoldaoten ut de Emslandlager süngen:
- Up un daole loopt hier de Posten. / Kiener, kiener, kummp dor dör.
Knippst du ut, kost’t di dat Leven. / Ach, wat is’t ok en Mallör!.
Wi bünt de Moorsaldaoten un trecket mit den Törfspaant in ‘t Moor.
Man det Krüß is ok noch en anneret Teiken, et sech: Du siss dr nich allein mit. Usen Härgott is an diene Siete. Hei deilt ales mit di. Hei litt mit di un vöör di. Det Krüüß bedutt ok det: Leivde Un dor dröff wi ok nich van schwiegen. Immer wöörn dor inne Moore ok Lü, de hadden en Hätte, de hebbt holpen, einfache Lü ut Esterwegen un Oberlangen und Börgermoor. De hebbt de Moorsoldaoten en Stück Braot owern Tuun henschmetten, of hebbt einfach wieset: Et spiett’t mi so, ik denk an di, ok wenn ik di door nich ruuthalen kann.
Düsse Lü mit so ‘n Hätte, de dröff wi ok nich vergetten!
“Advent — Wochten up de Heimat” t
Vanne Wecke bün wi döör det Kloster Esterwegen gaohn. Nu bün wi weer trügge in den ersten Ruum, daor, wo det Leid vann de Moorsoldaoten up de Wand schreewen ist. De leßte Strophe dorvan gaiht so:
- Wi wüllt nich jammern, uk nich klaogen, /Winter kann nich ewig duurn. Eins gau’n Daogs, dat Spill is daone. / Eins gau’n Daogs bünt wi tohuus.
Dann treck wi Moorsaldaoten nich mehr mit den Törfspaant in ‘t Moor!
Jao, det is waohrhaftig en Adventsleid: Wu schlimm ehr det ök göng: Se haopten und haopten un haopten. Un so, mit dütt Haopen, hebbt vulle dann de Lagers öwerstaohn.
So as de Moorsoldaoten hebbt de Juden in Auschwitz haopet, so haopt vandage de Millionen inne Flüchtlingslager in Darfour un in’n Kongo. Gliek so as Israel vöör Tieten inne Gefangenskup in Babylon, wor se bäden: „Jerusalem, ik kann di nich vergetten! Ik draöme van di. Wenn ik di vergette, dann soll mi de Tunge afbrecken.”
Un se gloffden: „Use Härgott kann us nich vergetten. Ne Mouder kann doch ampatt ok nich ehrn Lüttken vergetten! Un sümms, wenn sei ehr Kind in Stich laöt — usen Härgott dött det nich. Eines Dages wieset hei sück und makt ales gut.! Daor haol wi us an faste!”
Wi Christenlü glaöwet: Eines Dages kump Jesus weer up de Welt. Dann maket hei den neien Himmel un de neie Welt, dann kriege wi ein Tohuus. Dann bünt dr kiene Traonen mehr und kien Schraffen und Rehren is de to hören. Dann is de Winter daone, un ut jedet pickschwatte un messnatte Moor makt use Härgott ein Paradiesgaorn.
So, nu bün wi ant Ende. Vöör de Wand mit det Leid vanne Moorsoldaoten staoht drei Blöcke ut Beton. Well in det Klooster gaiht, kann door ok ne Kerße anmaken. Owermorgen is den 3. Advenstsönndag. Det passt. Up jeden Sockel stell wi nu en Kerßken hen. 1k denkt trügge — un kiekt nao vörne: Et is Advent: Use Här kump! Dat is wisse!
Wi bünt de Moorsaldaoten
1.Worhen du uk henkieken magst, / nicks as Heid’, Moor üm di to. Kienein Vaogel singt sien Lied, / Eiken staoht dor kaohl un scheif. Wi bünt de Moorsaldaoten un trecket mit den Törfspaant in ‘t Moor!
- Hier in disse güste Heide / hebbt se’n Laoger för us baut,
dor sitt wi wiet van jede Fraide / achter dicken Stickeldraoht..
Wi bünt de Moorsaldaoten un trecket mit den Törfspaant in ‘t Moor.
- S’morgens trecket de Kolonnen / in dat Moor ton Knojen stuur,
graowt dor in de heite Sünne, / un denkt still bloß an tohuus.
Wi bünt de Moorsaldaoten un trecket mit den Törfspaant in ‘t Moor.
- Nao Huus, nao Huus, gaoht de Gedanken, / hen nao Öllern, Froo un Kind.
In waor ne Bost wett heller enge. / Aoch! Hier kummp kieneine rut.
Wi bünt de Moorsaldaoten un trecket mit den Törfspaant in ‘t Moor
- Up un daole loopt hier de Posten. / Kiener, kiener, kummp dor dör.
Knippst du ut, kost’t di dat Leven. / Ach, wat is’t ok en Mallör!.
Wi bünt de Moorsaldaoten un trecket mit den Törfspaant in ‘t Moor.
- Wi wüllt nich jammern, uk nich klaogen, /Winter kann nich ewig duurn. Eins gau’n Daogs, dat Spill is daone. / Eins gau’n Daogs bünt wi tohuus.
Dann treck wi Moorsaldaoten nich mehr mit den Törfspaant in ‘t Moor!